Jak zmieniała się opieka nad sierotami na przestrzeni wieków
Historia polskiego sierocińca jest długa i złożona. W ciągu wieków instytucje te ewoluowały i zmieniały
Na początku ery chrześcijańskiej w Rzymie chrześcijanie przyjmowali porzucone dzieci, aby je uratować, chociaż często nie mogli zrobić nic więcej, jak tylko je pochować, o czym świadczą groby wielu dzieci i inskrypcje w katakumbach (Ernst Diehl); w niektórych przypadkach kształciły ich ówczesne zakonnice, zwane świętymi dziewicami (List Augustyna 98 (408 n.e.), §6.) lub życzliwe zamożne rodziny.
Sobór Nicejski (325 r. n.e.) postanowił, że w każdej chrześcijańskiej wiosce powinien powstać czyli schronisko dla chorych, biednych i włóczęgów. Niektóre z tych stały się azylami dla dzieci.
Opieka nad sierotami w Polsce ma długą historię, sięgającą średniowiecza. Wówczas opiekę nad sierotami sprawowały głównie kościoły i klasztory, a sierocińce były miejscem, gdzie sieroty mogły znaleźć schronienie i wsparcie. Z biegiem czasu instytucje te ewoluowały i zmieniały swoją funkcję, a ich rola w społeczeństwie uległa modyfikacjom.
Początki polskiego sierocińca
Pierwsze wzmianki o sierocińcach w Polsce pochodzą z XIII wieku. Wówczas istniały one głównie w miastach, gdzie opiekę nad sierotami sprawowali duchowni. W sierocińcach dzieci miały zapewnione podstawowe potrzeby, takie jak schronienie, wyżywienie, edukację i opiekę medyczną.
W XVIII wieku opieka nad sierotami w Polsce uległa zmianom. Powstawały wówczas pierwsze zakłady opiekuńcze, które miały za zadanie nie tylko zapewnić sierotom schronienie, ale także ich wychowanie i kształcenie. Wzrosła również liczba sierot pozostawionych na ulicy, co wymagało od państwa i kościoła podjęcia działań na rzecz zapewnienia im pomocy.
Rozwój sierocińców w XIX i XX wieku
W XIX wieku polskie sierocińce przeszły kolejną fazę rozwoju. W wyniku zaborów Polska znalazła się pod rządami trzech różnych mocarstw, co wpłynęło na rozwój systemu opieki nad sierotami w różny sposób. W zaborze pruskim powstały pierwsze ośrodki opiekuńcze, w których sieroty miały zapewnione wykształcenie i szkolenie zawodowe. W zaborze rosyjskim działały sierocińce, w których opiekę nad dziećmi sprawowali duchowni prawosławni.
W okresie międzywojennym, po odzyskaniu przez Polskę niepodległości, opieka nad sierotami stała się jednym z priorytetów państwa. Powstały wówczas liczne instytucje opiekuńcze, w których sieroty miały zapewnione nie tylko podstawowe potrzeby, ale także edukację i wychowanie. W tym okresie zaczęto również wprowadzać do sierocińców nowe metody pracy z dziećmi, takie jak pedagogika Montessori czy metoda Freineta.
Po II wojnie światowej opieka nad sierotami była jednym z głównych problemów społecznych. W wyniku wojny infrastruktura domów dziecka została zniszczona i nie były w stanie przyjąć wielu dzieci, które straciły rodziców. W latach 50. i 60. XX wieku nastąpił rozwój sieci sierocińców w Polsce, a opieka nad sierotami stała się jednym z priorytetów państwa. W 1962 roku utworzono Państwowy Ośrodek Wychowawczy, który miał za zadanie zapewnić sierotom kompleksową opiekę.
W kolejnych dziesięcioleciach rozwój sierocińców był związany z przemianami społecznymi w Polsce. W latach 90. XX wieku, w wyniku transformacji ustrojowej, nastąpiły zmiany w systemie opieki nad sierotami. Zaczęto wprowadzać do sierocińców nowe metody pracy z dziećmi, takie jak pedagogika oparta na relacji czy terapia zajęciowa. Powstawały również alternatywne formy opieki, takie jak domy dziecka czy rodzinne domy dziecka.
Jak zmienił się polski system sierocińców w latach 2010-2021?
W latach 2010-2021 polski system sierocińców uległ znaczącym zmianom, których celem było poprawienie opieki nad sierotami oraz zwiększenie efektywności systemu. Poniżej przedstawiam najważniejsze zmiany, jakie miały miejsce w tym okresie.
Wprowadzenie Krajowego Systemu Ochrony Dziecka
W 2011 roku Polska wprowadziła Krajowy System Ochrony Dziecka (KSOD), który ma na celu zapewnienie kompleksowej ochrony dzieci oraz koordynację działań wszystkich instytucji zajmujących się opieką nad dziećmi. W ramach KSOD wprowadzono m.in. Narodowy Program Zmniejszania Liczby Dzieci Pozbawionych Opieki Rodzicielskiej oraz powołano Krajowy Ośrodek Wsparcia Wychowawców Rodzinnych.
Zwiększenie wsparcia dla rodzin z dziećmi
W latach 2013 do 2021 wprowadzono szereg programów mających na celu wsparcie rodzin z dziećmi. W ramach programów rodzice otrzymują m.in. dofinansowanie na wakacje, wyjazdy integracyjne czy naukę języków obcych. Wprowadzono również Program Rodzina 500+ oraz Program Dobry Start, które mają na celu zmniejszenie ubóstwa dzieci oraz poprawę ich sytuacji materialnej.
Wprowadzono także programy pomocy rodzinom w trudnej sytuacji materialnej, takie jak programy żywnościowe, programy dofinansowania opieki nad dziećmi w wieku przedszkolnym oraz programy wsparcia dla rodzin wielodzietnych.
Wszystkie te programy mają na celu poprawienie sytuacji materialnej rodzin z dziećmi, co ma wpływ na zmniejszenie ryzyka pozbawienia opieki rodzicielskiej oraz zmniejszenie liczby dzieci umieszczonych w sierocińcach.
Zwiększenie liczby rodzinnych domów dziecka
Nowymi przepisami, które weszły w życie sierpnia 2013 r., zarówno publiczne, jak i niepubliczne rodzinne domy dziecka oraz placówki opiekuńczo-wychowawcze mogą być tworzone w innym powiecie niż organizujący je.
W latach 2013 do 2021 Polska zwiększyła liczbę rodzinnych domów dziecka, które stanowią alternatywę dla tradycyjnych sierocińców. Rodzinne domy dziecka są forma rodzinnej pieczy zastępczej, która zapewnia dziecku całodobową opiekę i wychowanie, w której w tym samym czasie, może przebywać łącznie nie więcej niż 8 dzieci oraz osób, które osiągnęły pełnoletność przebywając w pieczy zastępczej.
Kondycja Polskich Domów Dziecka Dzisiaj
Na koniec 2022 r. w pieczy zastępczej przebywało 72,8 tys. dzieci pozbawionych całkowicie lub częściowo opieki rodziny naturalnej, z tego 56,2 tys. w pieczy rodzinnej oraz 16,6 tys. w pieczy instytucjonalnej.
Spośród dzieci, które opuściły pieczę zastępczą w 2022 r., 31,0% powróciło do własnych rodzin.
Smutną statystyką jest to, że wśród wychowanków, którzy opuścili pieczę zastępczą w wieku powyżej 18 lat, 38% nie było w stanie rozpocząć samodzielnego życia.
Statystyki Rodzinnej Opieki Zastępczej
W końcu 2022 r. rodzinami zastępczymi było 18 409 małżeństw i 17 030 osób stanu wolnego.
Liczba dzieci na rodzinę zastępczą wynosiła:
jedno dziecko – 72,6%,
dwoje dzieci – 18,1%,
troje dzieci – 5,4%,
Czworo i więcej dzieci 3,8%
Obecnie w polskim sierocym/zastępczym systemie opieki nad dziećmi przebywa około 75 000 dzieci i młodzieży. 55 000 mieszka w jednostkach rodzinnych, z rodzinami zastępczymi lub w rodzinnych domach dziecka. Jednak w instytucjach zwanych sierocińcami nadal przebywa około 20 000 dzieci. Opieka nad sierotami i dziećmi pozbawionymi opieki rodzicielskiej musi być jednym z priorytetów państwa.
Jednak polski system pieczy zastępczej dla sierot nadal stawia wiele wyzwań. Według danych Ministerstwa Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej w 2022 r. w domach dziecka i domach dziecka z prawomocną decyzją o umieszczeniu w rodzinie zastępczej przebywało około 1500 dzieci. Oznacza to, że pomimo wprowadzenia alternatywnych form opieki, wiele dzieci nadal przebywa w placówkach opiekuńczo-wychowawczych.
Ponadto polskie domy dziecka wciąż borykają się z problemami związanymi z brakiem odpowiedniej kadry, brakiem środków na kształcenie i szkolenie dzieci oraz przepełnieniem placówek. Wielu ekspertów podkreśla, że potrzebne są dalsze zmiany w systemie opieki nad sierotami, które pozwolą zapewnić im odpowiednią opiekę i wsparcie.
Istotne jest zapewnienie wysokiej jakości wsparcia dzieciom i młodzieży przebywającym w domach dziecka, ale także osobom, które opiekują się tymi dziećmi. Potrzebne jest odpowiednie wsparcie dla opiekunów zastępczych, a także dostępność specjalistów, takich jak psychologowie i terapeuci, którzy są w stanie zapewnić dzieciom i młodzieży odpowiednie wsparcie emocjonalne i terapeutyczne. Wspieranie dzieci i młodzieży w ich rozwoju emocjonalnym i społecznym ma kluczowe znaczenie dla ich przyszłego zdrowia i dobrego samopoczucia. Jest to również inwestycja w przyszłe społeczeństwo.
Źródło obrazów: informacja Rady Ministrów o realizacji w roku 2018 (i latach wcześniejszych) ustawy z dnia 9 czerwca 2011 r. o wspieraniu rodziny i systemie pieczy zastępczej.